Historie Nijega
Hervormde kerk, 't Kommisjehuys, Vaart aan de Swartewei
Nijega
De naam "Nije-ga" staat voor Nieuw buurtschap of Nieuw land. Dit in vergelijking met "Oude-ga", wat oud buurtschap of land betekent. Dit duidt er dus zeer waarschijnlijk op dat Nijega een stuk
(enige eeuwen) jonger is als Oudega. Daarnaast kunnen we ook aannemen dat Nijega is afgesplitst van Oudega. Dit wordt duidelijk als men kijkt naar de grens tussen beide dorpen; deze ligt zeer
dicht op de dorpskern van Oudega. De grens lijkt niet te zijn bepaald door een natuurlijke afscheiding (een rivier). De meest voorkomende methode voor grensbepaling was vroeger het
"Clockkleppinhe", of terwijl de grens ligt waar het geluid van de plaatselijke kerk nog net hoorbaar is. Dit laatste is niet het geval voor de grens Nijega/ Oudega, waarmee een afsplitsing de
meest waarschijnlijke oorzaak is. (Bekkema, 1990)
Turf
Nijega is ontstaan zoals vele andere dorpen in Smallingerland door met name turfwinning. De eerste bewoning was waarschijnlijk al tijdens de laatste ijstijd maar leefomstandigheden werden rond
500 v Chr zo ongunstig dat bewoners wegtrokken naar het oosten. Zo rond 500-800 n Chr kwamen de eersten weer terug en vestigen zich daarbij waarschijnlijk aanvankelijk in en rond oudega.
Het dorp is zeer lang een streekdorp gebleven. Op kaarten oa uit 1718 is zichtbaar dat boerderijen en woningen in een lint aan de vroegere Lykwei (tegenwoordig Commissieweg) lagen. De kerk en
herberg lagen/ liggen niet in het 'zwaartepunt' of midden van het dorp, maar zij staan wel op een belangrijk knooppunt. De Commissieweg, Hearrewei, Swartewei en Kilometerweg weg komen hier samen.
Vanaf 1896 was hier zelfs de tram van Drachten richting Burgum. Tegenwoordig is het belang van het knooppunt teruggedrongen dankzij de Waldwei. (Van Til, Van der Wal, 2011)
Acht Buurtschappen
Het gebied van Nijega bestond tot 1953 naast het dorp zelf ook nog 8 buurtschappen. Hieronder was ook De Tike, dat in 1953 een zelfstandig dorp werd. Daardoor heeft Nijega nog slechts 7
buurtschappen, waaronder: De Middelbuorren, De Eibertsgeasten, Het Fokseheech, De Stienkampen, De (Nijegaaster) Finnen, De Westerein, en De Wieren.
Dat Nijega oorspronkelijk uit 8 buurtschappen bestond, is ook terug te vinden in het wapen en de vlag van het dorp. Daarin vindt men ook een 8-puntige ster, wat terugverwijst naar deze 8 buurtschappen. (Kleiterp, Bakker, 2003)
Haven
Haven van Nijega.
Nijega heeft ook een kleine haven. Tegenwoordig is dit nauwelijks meer dan een brede sloot. In de oude dagen werd deze intensiever gebruikt. De haven stond toen nog in goede verbinding via de
vaart langs de Swartewei en Nijegaastervaart door de Nijegaaster Finnen richting Smalle Eesterzand. De contouren zijn nog altijd goed in het landschap te zien, zoals op deze hedendaagse plattegrond (2012). Op de kaart van 1925 wordt de Nijegaastervaart nog duidelijk
aangegeven. Onder andere de brug in de Oudegaasterweg herinneren nog aan deze tijd. Het was in die tijd bijvoorbeeld ook mogelijk om binnendoor van Nijega naar Eernewoude te schaatsen. Tot aan
1968 (ruilverkaveling Garijp-Wartena) heeft de vaart bestaan, daarbij werd het water vanuit Nijega afgevoerd richting Smalle Eesterzand. De vaart is daarna gedempt. Het water werd vervolgens
afgevoerd via De Tike, Opeinderkanaal richting de Leien. (Kielstra, 2010)
Wegen
Tot op de dag van vandaag is Nijega nog altijd een relatief klein dorp. Daarnaast is zij te kenmerken als een lintdorp, wat betekent dat veel huizen gesitueerd zijn aan een bepaalde (vroeger en/
of tegenwoordig belangerijke) route. Dit heeft tot gevolg dat er relatief weinig wegen te vinden zijn in Nijega, aangezien de meeste zich bevinden aan de hoofdweg, de Kommisjewei. Toch zal
blijken dat Nijega in het verleden meer wegen heeft gekend dan nu het geval is. Een belangrijke factor hierin is de ruilverkaveling in de jaren 60, maar ook de aanleg van provinciale wegen, die
dit gebied doorkruisen spelen hierin een rol.
Kommisjewei
De voornaamste weg die door Nijega loopt is de Kommisjewei (Commissieweg). Uit het 'Handboekje voor Reizigers door Friesland' van Eekhoff in 1840 blijkt, dat de weg een paar jaar voor 1840
moet zijn aangelegd. De weg is als klinkerweg aangelegd tussen 1850 en 1860. Daarvoor was dit dus een onverharde zand/ grindweg. De route liep van Quatrabras tot Heerenveen. De
Kommisjewei is vernoemd naar een beheerscommissie die tot 1941 verantwoordelijk was voor haar beheer. Oorspronkelijk is op deze weg ook tol geheven. Dit gebeurde op diverse plekken in de route.
In Nijega, op de Hearrewei 3, is nog een tolhuisje te vinden. Het tolheffen heeft tot 1928 plaatsgevonden. Net als ook in Opeinde heeft deze weg de bijnaam 'De Lykwei'. Voor verdere uitleg
hierover wordt naar de sectie over het dorp 'Opeinde' doorverwezen. Met de jaren werd het op deze weg alsmaar drukker. Deze is op een gegeven moment geasfalteerd. In 1951 is de weg ook nog eens
verbreed vanaf Drachten. Daarbij werd ook de omleiding aangelegd achter het cafe (tegenwoordig Restaurant 't Kommisjehuys), die aansloot op de Van Harinxmaweg. Deze Van Harinxmaweg was tevens net
aangelegd ter verbetering van de situatie met de Oude Hearrewei.De situatie was tot 2002 zo dat deze Commissieweg als 80 kilometerweg in een grote bocht door het dorp liep. Door deze situatie
werd het verkeer ook veel meer uitgenodigd hard te rijden, waardoor er ook veel meer verkeer door het dorp kwam. Sinds de Kommisjewei weer in oude glorie hersteld is (2003) en daarbij weer direct
aansluit op de Swartewei en Kilometerwei (Nijegaasterhoek) is dit verkeer drastisch afgenomen waardoor deze meer wordt aangemoedigd via de Waldwei te reizen. Tevens is het dorpskarakter van
Nijega weer terug, doordat nu de klinkerweg het verkeer langs het 'Kommisjehuys' en de kerk leidt.(Kleiterp, Bakker, 2003)
Kaart uit de jaren tachtig.
Kommisjewei sluit direct aan op Van Harinxmaweg.
Nabij Nijega staat een van de grotere projecten in Smallingerland op het punt van start te gaan (anno Januari 2012), genaamd de 'Centrale As'. Dit is een vierbaans weg die grotendeels de bestaande N356 zal volgen vanaf de Waldwei nabij Nijega tot aan Dokkum.
Waldwei
Op het kaartje uit 1928 (zie boven - klik voor groot) is te zien dat de Waldwei nog ontbreekt. Met de komst van deze weg zal de weg (Alde Tikewei) die hier helemaal rechts nog te zien is
(richting De Tike) verdwijnen. Ook de Van Harinxmaweg bestaat hier nog niet, slechts alleen de (tegenwoordig parallel gelegen) Heerenweg, die uitkomt aan de oostelijke kant van Sumar.
Alde Tikewei
De vroegere verbinding van Nijega met De Tike was de (Alde) Tikewei. Totdat de Waldwei werd aangelegd kon men via deze route in De Tike komen. Tegenwoordig ligt aan deze weg een gasstation.
Nije Tikewei
Zoals zelfs duidelijk is op de huidige kaart van google, lijkt er naast de Alde Tikewei ooit nog een verbinding te zijn geweest tussen Nijega en De Tike. Op de kaart uit 1928 wordt dit bevestigd
doordat deze Nije Tikewei hier nog niet is onderbroken door de Waldwei. Tegenwoordig is deze gesplits in de Nije Tikewei (in Nijega) en de Durk Ljibbeswei (De Tike). Deze Nije Tikewei kruiste
ooit de Tykstervaart. Hier was een bruggetje. Dit weggetje is vroeger gefinancierd door de Nederlands Hervormde Kerk. Daarnaast omvatte dit project ook de aanleg van eerder genoemde brug en nog
vier boerderijen. De reden hiervoor was om de heide tussen Nijega en de Tike te ontginnen, zodat het gebruikt kon worden voor ander doeleinden (m.n landbouw). Met de aanleg van de Waldwei is de
brug verdwenen.(Kleiterp, Bakker, 2003)
Rotreed
Een eveneens vroeger doorgaande verbinding, welke inmiddels is onderbroken, is de zogenaamde 'Rotreed'. Deze verbond de Kommisjewei met de Hegewei. Door de ruilverkaveling in de jaren zestig is
deze situatie veranderd. Een huis welke zich aan de voormalige route bevindt, ligt momenteel aan de Hegewei 21.
Eartlansreed
Net als de Rotreed is ook de Eartlansreed een inmiddels onderbroken verbinding, tevens als gevolg van de ruilverkaveling in de jaren zestig. Het verbond het buurtschap Middelbuorren (Hegewei) met
het buurtschap (Fokse)Heech.(Kleiterp, Bakker, 2003)
Swartewei
Een verbinding van Nijega met Oudega (Garyperwei) loopt via de Swartewei. Deze verbinding (met de opperbuorren) kwam pas tot stand na de ruilverkaveling in de jaren zestig. Daarvoor was het
slechts een pad met 'zwarte' sintels naar het gebied De Wieren. Deze zwarte sintels hebben ook de naam gegeven aan deze straat en waren afkomstig van de melkfabriek in Opeinde en het Stoomgemaal
aan de Swartewei (nr 16); beide reeds gesloopt.
Westerein
De Swartewei had vroeger een verbinding door middel van een modderpad. Aan dit modderpad lagen diverse woningen (vier boerderijen, twee burgerwoningen) die tezamen het buurtschap Westerein
vormden. Op de kaart van de topografische atlas uit 1928 valt dit te herkennen aan het
groepje huizen rechts van de naam "De Wieren". Dit buurtschap lag in het gebied genaamd "De Wieren". Tegenwoordig herinnert alleen nog het adres Westerein nr 6 aan deze periode. De rest van de
woningen zijn verdwenen. (Kleiterp, Bakker, 2003)
De Wieren
Naast de naamgeving voor een gebied binnen de dorpsgrenzen van Nijega, is De Wieren ook een buurtschap. Samen met buurtschap Westerein vormt dit buurtschap een meer dan 500 ha groot gebied dat
vroeger een groot weidegebied was. In de periode van de vervening is het gebied zodanig afgegraven dat alleen nog een ontoegankelijke wildernis overbleef. Dit was perfect voor vogels, maar zeer
ongeschikt voor mensen. Daarom werd besloten dit gebied later weer in te polderen, zodat het geschikt werd voor het in die tijd zeer gewenste landbouw. Zoals inmiddels bekend is er veel veranderd
door de aanleg van de Waldwei (1968), die het gebied De Wieren in tweeen splitste. Tegenwoordig bestaat het buurtschap nog uit 2 boerderijen; een derde woning ligt net in het dorpsgebied van De
Tike. De weg 'De Wieren' vormt daarmee ook de scheiding tussen beide dorpen. Dit alles ligt net ten noorden van de Waldwei. Daarmee is dit ook een uitzondering, omdat de rest van het dorpsgebied
Nijega ten zuiden van de Waldwei ligt.
Kerk
De nederlands hervormde kerk van Nijega.
Een bijzonder gebouw is De nederlands Hervormde Kerk. In de 13e eeuw was hier waarschijnlijk al een kerk. Zo draagt een van de twee kerkklokken nog het jaartal 1381. In de loop der jaren zijn er
een aantal ingrijpende verbouwingen geweest. Zo blijkt uit het 'Handboekje voor Reizigers door Friesland' van Eekhoff in 1840, dat in Nijega: "De kerk is hier zonder toren, maar, gelijk in
vele wouddorpen het geval is, staat daarnevens op het kerkhof een klokkestel of eenige gebinten, waartusschen de klokken onder een afdak hangen.De huidige kerk dateert dan ook vrijwel geheel uit
1850. De toren is gebouwd in 1893. Het interieur is vrijwel in zijn geheel vernieuwd in 1957.(Dijkstra, 2000)
Markante gebouwen
Restaurant 't Kommisjehuys.
Het markante gebouw, waarin tegenwoordig restaurant 't Kommisjehuys in is gevestigd, was vroeger een herberg. Het gebouw is reeds te zien op foto's van 1900. Het staat op de hoek van de
Kommisjewei en de weg richting Burgum (ook kommisjewei, verderop Van Harinxmaweg). Tegenwoordig loopt deze route (van Burgum naar Opeinde) weer door dit dorp.
Aan de Hearrewei 3 staat het 'oude tolhuis'. Zoals in de sectie over de Kommisjewei reeds is besproken is tot (28 april) 1928 op deze route tol geheven. Daarna verloor dit pand haar functie om dmv tol de exploitatie van de Kommisjewei mogelijk te maken. Tegenwoordig is dit gebouw in gebruik als woonhuis.
Een ander beeldbepalend gebouw is de Pastorie, die in 1904-1905 werd gebouwd (Kommisjewei 10). Het gebouw is wel een aantal keren aangepast. Zo is op oude foto's nog een aantal versieringen (Boog op de kajuit) te zien die later zijn verdwenen. Desalniettemin is het pand nog in redelijk originele staat en een zeer fraaie verschijning in het dorp.
Aan de Kommisjewei 40 staat een pand met erachter een schuur. Wat men op het eerste gezicht niet zou vermoeden is dat de huidige schuur vroeger deel uitmaakte van een 'complete' boerderij. Op oude foto's is te zien dat deze schuur werd losgekoppeld van het woongedeelte en vervolgens op rolletjes naar achteren is verplaatst. Het woongedeelte is vernieuwd.
Een bijzondere situatie die niet direct zichtbaar opvalt, is te vinden aan de Kommisjewei 70 en 72. Hier bevindt zich respectievelijk een kosterswoning en een kerk, waarbij de kerk onopvallend, als een soort schuur, achter het woonhuis is gesitueerd. (Kleiterp, Bakker, 2003)